Asrımızın mana sultanı, âşıklar yolunun rehberi, Üstadımız Abdullah Baba Hazretleri (Allah Sırrını Takdis edip makamını yüceltsin) Allah ve Resulüne son derece âşık ve onların sevgisi ile bütünleşmiş, temkin ehli bir zât idi. Yüzüne bakıldığı zaman daima onlar hatırlanan Kâmil bir zât idi. Sohbetlerinde ‘İlahi Aşk’ kavramlarına çok ağırlık verir, Allah ve Resulüne olan sevginin kemal bulmasının ancak ‘AŞK’ ile olacağını vurgulardı. Bu fasılda O’nun ‘AŞK’ ve ‘ÂŞIK’ olan kimsenin alametleri hakkındaki kıymetli sözlerine yer vereceğiz. İlmi tetkik olarak kıymetli Üstadımız ‘Aşk’ ve ‘Âşık’ kavramlarına işaretle buyurdu ki:
“Âşık, sevdiğine tam manası ile bağlı olur. Canını, malını, hayatını, her şeyini onun yolunda feda eder.”
Üstadımız sözlerine ‘ÂŞIK’ ile başlıyor. Aşka düşen kimseye ‘ÂŞIK’ denilir. Aşk ise, Arapça ’da şiddetli ve aşırı sevgi, bir kimsenin kendisini tamamen sevdiğine vermesi, sevgilisinden başka güzel görmeyecek kadar ona düşkün olması anlamına gelir. Aşk, sevginin seven kimseyi sarıp kavramasıdır. Tıpkı bir sarmaşığın ağacın her tarafına sarılması gibi. Kur’an ve Hadislerde konu edilen Allah ve Resulü hakkındaki sevgi, Aşk’tır. Bu anlamı ifade eden ayet ve hadisler mevcuttur. Rabbimiz buyurur ki:
“İman edenler Allah’ı daha şiddetli severler” (Bakara/165) ayetindeki şiddetli sevgiden kasıt aşktır. Yine diğer bir ayette: “De ki: Babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, akrabanız, elde ettiğiniz mallar, durgun gitmesinden korktuğunuz ticaret, hoşunuza giden evler sizce Allah’tan Peygamberinden ve Allah yolunda savaşmaktan daha sevgili ise, Allah’ın buyruğu gelene kadar bekleyin. Allah fasık kimseleri doğru yola eriştirmez” (Tövbe/24) buyurulur. Bu ayette müminlerin Allah’ı her şeyden çok sevmeleri gerektiği belirtilmiştir. Hz. Peygamber (sav) Hz. Ömer’e “Ben sana herkesten daha sevimli olmadıkça iman etmiş olmazsın” demiştir. (Buhari)
Cüneyd el-Bağdadi’ye göre aşk: İnsanın kendi sıfatlarından soyunarak Allah’ın sıfatları ile donanmasıdır, demiştir. Hallac-ı Mansur, İlahi aşkı pervane ve mum misaliyle anlatmıştır. Pervanenin (mum ışığının etrafında uçuşan böcek) mum ışığını görmesi İlme‘l-yakin, ona yaklaşıp hararetini hissetmesi Ayne‘l-yakin, ateşin içinde yanıp kül olması Hakka‘l-yakindir. Aşkın en son gayesi yana yakıla yok olmaktır. Menkıbeye göre idam edilirken vücudundan akan kan yere Allah kelimesini yazacak şekilde akmıştır. Üstadımız Abdullah Baba Hz.leri Aşk‘ı ikiye ayırarak şöyle buyururlar:
“Birisi Mecazi, diğeri ise ilahi Aşk olmak üzere Aşk ikiye ayrılır”
Mecaz; geçilecek yol manasına gelir ve Edebiyatta, bir şeyi hakiki manası ile değil de başka bir mana ile istenilen şeyi hatırlatır gibi konuşmak demektir. Mesela birisine ‘Arslan’ demek gibi. Hakikatte o kimse bir insandır ama ondaki cesareti belirtmek için böyle söylenmesi mecazdır. Adamın cesur olması ‘Hakikat’ ve kendisine ‘Arslan’ denilmesi ise ‘Mecaz’ dır. Aşkın değişmeceli oluşu da dünyevi bir tutku veya şehevi bir cazibeye tutulmaktan ibarettir. Üstadımız Mecazi aşkı da iki kısma ayırarak şöyle beyan ettiler:
“Mecazi aşk iki türlü olur;
Birincisi, şehvani istekten zuhur eden aşktır. Örneğin; Bir genç, bir kıza âşık olur, onun evinin etrafında dolaşır, kızın kardeşleri, babası, o gence: ‘Bir daha bizim evimizin önünden geçme’ der, tehdit eder, silah gösterir. O da bir daha gelmez. Çünkü onun niyeti zina kasıtlıdır.
İkincisi ise, sevdiği kızın etrafında dolaşır, o kişiye: ‘Sen bir daha gelme’ deseler de yine dolaşır, dayak yer yine dolaşır, söverler yine dolaşır, ne yaparlarsa yapsınlar, yine dolaşır. Ondan sonra kenarda durur, onun hayalini düşünerek: ‘İşte şimdi su doldurmaya gitti, şimdi yatıyordur, şimdi geliyordur’ diye sürekli gece gündüz onun, hayali ile yaşar. Buna da ‘Mecazi Aşk’ derler. Bu aşka pek çok örnek verebiliriz.
Aşkın ikinci boyutu ve asıl olanı ise, ilahi Aşktır. Öyle ki, yeryüzündeki dağlara baktıkça, güzellikleri gördükçe, mahlûkatı seyrettikçe, çiçeklere baktıkça, bunları yaratan bir Nakkaş (bunlara güzellik veren) var. Gerçek güzellik sahibi odur. Ben bu yaratanı seveyim. Mülkün sahibi olan O padişah benim gözümü, aklımı, vücudumu sıhhatimi, bütün azalarımı beni kusursuz bir halde yaratan odur. Cevahirimin (cevherler, uzuvlar, organlar, hücreler) her zerresi Allah’ı zikrediyor. Ben niye zikretmeyeyim diye düşünür ve Allah’ı (cc) zikretmeye başlar. Ondan bir an ayrı kalmak istemez, Hakk’ın gayrında (haricinde) her şeyi unutur.”
Büyükler demişlerdir ki: ‘İnsanın yaradılışından maksat, Seyr-i Cemal ve Kesb-i Kemal’ dir’. Allah, insanı ünsiyet etmek için yaratmıştır. Bunun için de insana ünsiyet kabiliyeti vermiştir. Ünsiyet, insan için bir ihtiyaç olduğu halde, Hak Teâlâ için bir sıfattır. Nitekim bir insana: ‘Allah seni kendine köle-kul yapmak için yarattı’ denilse, nefis hemen itiraz eder. Ama: ‘Seni kendine yakın kılmak ve seninle ünsiyet etmek istediği için seni yarattı’ denilse insan tabiatı yüceliklere erişmeyi alışkanlık edinmiştir. Bu sebeple de yüceler yücesi olan Zâta yakın olacağım ümidi ile O’nun işini yapmaktan zevk alır. O’na kul olduğunu hissettiği zaman, kendisini esirlikten kurtulmuş olarak bulur. İşte bu hal aşk’tır! Nitekim bu manada bir âşık şöyle söyler:
“Biz gönlümüzü ve canımızı sana sunan köleleriz. Bütün varlığımızla senin emirlerine kulak kesilmişiz. Şayet lütfunla muamele etmek istersen, işte gönlümüz. Yok, eğer kahrınla muamele etmek istersen, işte canımız!”
Üstadımız bu manada bir Aşk anlayışına sahip idi. Zira O şu ayeti hayatında düstur edinmişti:
“Onlar, kendilerine Rablerinin ayetleri hatırlatıldığında, onlara karşı sağır ve kör kimselerin davrandığı gibi davranmazlar” (Furkan / 73)
Biz O’nu daima Allah’ın ayetlerine karşı uyanık ve hareketli olarak bulduk. Buyurdu ki:
“Aşk, perdeleri yırtmaktır, sırları keşfetmektir.”
Denilir ki: “Aşk öyle bir ateştir ki, yandığı zaman Ma’şuktan başka herkesi yakar.” Tıpkı bir Hükümdarın bir beldeyi fethetmesi gibi. Savaş esnasında yakar-yıkar ama fetih gerçekleştikten sonra da tekrar yeniden imar eder. Aşk’ta böyledir. Aşk, bedende kemalini bulduğu zaman, o harap olan halden eser kalmaz. Ama bu kıvama gelinceye kadar, sürekli bir tahribat söz konusudur. “Aşk ağlatır, Dert söyletir” deyimi, lisanımızda ‘darb-ı mesel’ haline gelmiş edebi deyimlerdendir. Âşık bu dert ile görünüşte perişan bir haldedir ama acaba kendisi bundan mustarip midir? Yoksa halinden memnun mudur? Bu hususta muhterem Üstadımız buyurur ki:
“Âşık, aşk için şöyle der; Aşk atına binen kişi, hiç yorulup usanır mı? İşte bu at vücuttur. Aşkta Allah’a olan düşkünlüktür. Kul, Allah’a âşık olduğu için Allah’ın zikir meclisini arar. Allah’ı sevenleri arar. Allah’ı konuşanları arar. Allah’a muhabbet eden insanları arar. Allah’a gidebilmek için, gece gündüz uğraşır. Oturduğu yerde birisi gelip de: ‘Adın ne?’ dese Allah der. Birisi tokat vursa Allah der. İşte âşık insan.”
Hadis-i şerifte buyurulduğu üzere:
“Kim bir şeyi severse, onu çok anar” (Ruhul Furkan)
Ve yine “Bir şeyi sevmen seni kör ve sağır eder” (Tacü‘l-Camiu Lil-Usul Fi Ehadisi‘r-Rasul)
Gerçekten âşık olan kimse, sevdiğinden başkasını göremez ve işitemez olur. Ona ne zaman bir şey sorulsa, hep düşündüğü sevgilisi olduğu için, sadece ondan bahseder. Bundan sonra Üstadımız, Allah’ı seven kimselerin de iki türlü olduğuna işaret etmek üzere buyurdu ki:
“Bir de yalancı âşık vardır. Bu kişilerde, Allah’ı seviyorum der, yalan söyler. Allah’ı seviyorum der, su-i zan da bulunur. Allah’ı seviyorum der, küfür eder. Allah’ı seviyorum der, ailesine zulüm eder. Allah’ı seviyorum der, faiz yer. Allah2ı seviyorum der Allah’ın düşmanlarını dost edinir. İşte böyle seven kişilere, kâzıp (yalancı âşık) derler.”
Bir zaman ziyaret maksadı ile bir yerden misafirler gelmişti. Misafirler arasında yaşlı bir zât vardı. Efendi Hazretleri sakin bir üslupla sohbet etmekte iken, adamcağız birden bir sayha atarak, toplumun dikkatini üzerine çekiverdi. Daha sonra zikrullaha geçildi. Adam yine zikirde de gayet coşkun bir tavır sergiledi. Misafirlerimiz gittikten sonra bazı arkadaşlarımızın merakı üzerine, adamın durumu sorulduğunda Efendi Hazretleri:
“Bu adam zavallı birisidir. Hem Allah’ı sever ve hem de dünyayı sever. Bu sebeple de birbirine zıt iki sevgiyi bir arada bulundurmaya çalışınca, böyle sıkıntıya düştü” buyurdu. Ama sevgisi hakikate ulaşan kimseler, böyle sıkıntı çekmezler. Bilakis onlar, Rablerini gücendirecek ortamlardan sıkıntı duyarlar.
Üstadımız Efendimiz, gerçek aşığın alametlerini, yine bir gerçek aşığın dili ile anlatıyor:
Âşık Yunus Emre şöyle diyor;
Dövene elsiz gerek,
Sövene dilsiz gerek,
Derviş gönülsüz gerek
Üstadımız onun bu sözlerindeki belağat ve inceliği gerçek aşığın özellikleri olarak anlamış ve öylece de anlatmıştır. Bundan sonra da gerçek manada aşka ulaşmaya vesile olacak, üstün ahlak numunelerinden bahsetmek üzere buyurdu ki:
“Kimseye gönül koyma, bu dünyada imtihandasın. Allah’ın izni olmayınca hiçbir şey olmaz. Sana haksızlık edeni affet. Kalbinden dahi karşındakine intikam besleme. Onu Allah için sev. De ki: ‘Ya Rabbi! Bu kardeşimin on tane kötülüğü varsa on tane de iyiliği var. Her iyiliğe bire on, bire yüz sevap veriyorsun. Bu kardeşimin yedi yüz, sekiz yüz tane iyiliği var. Bana bir tane vurmasıyla kötü olmaz ‘diyerek boynunu bük. ‘Beni gören Rabbim var. O benim her halime vakıftır ‘diyerek ihsan üzere yaşa. İşte bunun sonunda aşka ulaşırsın.”
Üstadımızın bu özlü açıklamaları, iyice tetkik edildiği zaman görülür ki, Ayet ve Hadislerin insanı ulaştırmak istediği kişisel olgunluk mertebesini hatırlatmaktadır. Demek ki ayet ve hadislere uygun bir hal yaşandığı zaman, gerçek bir ‘ÂŞIK’ portresi karşımıza çıkıvermektedir. Bundan sonra Aşk yolunun seçkin isimlerinden birisinin durumunu örnek vermek üzere buyurur ki:
Seyyid Nesimi Hazretleri Aşk âlemine girdiğinde:
“Evvel aldandım, pek kolay sandım,
Kat be kat yandım, ateş-i aşka” diyor.
İmamı Gazali (rh. a) der ki:
Allah’ı tanıyan onu sever. Tanıma (marifet) arttıkça sevgide gelişir ve güçlenir. İşte bu sevgiye aşk denir demiştir. Sevginin bu şekilde aşk halini alması kulun ilahi aşkı idrak etmesinden ileri gelir. Nitekim Hz. Peygamber (sav)’in Hira’da ibadete kapandığını gören Mekke müşrikleri Muhammed Rabbine âşık oldu demişlerdi.
Mevlâna Celaleddin Hazretleri de: ‘Aşk nedir?’ sorusuna ‘Ben ol da bil!’demiştir.
Ahmet er-Rufai Hazretleri aynı soruya ‘Aşk, aşk, aşk’ diye sema ederek başlamış, gökyüzünde kaybolmuş, bir gün sonra gökyüzünden tekrar başladığı yere dönerek ‘Aşk, aşk, aşk’ diyerek durmuş ve: “İşte aşk budur’ demiştir. Aşk yolu böyle kişiyi kendinden alıp dostuna götüren bir tür can sarhoşluğudur. Bu sarhoşluk bazen had safhaya ulaştığı olduğu gibi, bazen de normalin altına düşebilir. Üstadımız buyurur ki:
“Âşık kimse Allah’ı zikrettikçe, Peygamber (sav)’e Salât-ü Selam getirdikçe, sevdiğini yani Allah ve Resulünü rüyasında görür. Halinde (murakabesinde) görür. Görmediği gün: ‘Eyvah, ben ne hata işledim, diye, kendisini sığaya çeker. Bugün ben kimi incittim ki maddeyi mi, çok sevdim, ailemi mi çok sevdim, şunu mu çok sevdim. Neden ben Rasulullah’ı çok sevemedim. Neden ben Allah’ı sevemedim’ der, tövbe eder, kalbini düzeltir, gene o aşk, o sevda devam eder.”
Aşkın durgunluk halleri ve coşkulu anları olur. Ama aşığın sermayesi tükenmez. Ta ki aşkını yitirinceye kadar bu sermaye bitmez.
Abdullah Baba Hz.leri ‘MEŞK’ içinde buyurdular ki;
“Meşk de aşığın ulaştığı güzellik ve rahmettir. Aşk bir binektir. Aşk bineğine binen âşık nefis meratiplerini geçerek Allah’ın rızasını kazanırsa meşk etmiş olur. Bu anlamda en güzel meşk, Cemalulullah ile müşerref olmaktır. Meşk tüm kâinatta nakışlardan nakkaşı bulabilmek ve ona yönelip kul olmaktır.
Birde ‘SADIK’ olmak yani bulunduğu İslam yolunda ve tarikat yolunda sıdk ile durmak güzeldir. Âşık olmak, Allah resulünü çok sevmekte güzeldir. Fakat bu ikisinden de güzel olan sadık âşıktır. Arzu edilende budur. Sadık âşık iki kanatlı kuş gibidir. Hem Hz.Ebubekir’in makamını hem de Hz. Ali Efendimizin aşkını yakalar. Hiçbir tuzağa düşmez. İkisini cem eden öteki âleme sultan olarak gider. Allah cümleye sadık âşık olmayı nasip etsin. Âşık olmak bir iddiadır, ispatı sadakattir. Sadık olan kişi aşkını ispat etmiş ve doğruyu bulmuştur. Aşk bazen dengesiz bir hal alır. Sadıklık onu dengeye oturtur. Âşık olan bazen ölçüyü kaçırabilir ama sadık olursa ona himmet gelir. Çünkü insan hem aşk ve sadıklıkla hizmet edebilir.”
Hz. Peygamber, miraç da Cebrail ile belli yere gitmiş, bundan sonra aşk ile gitmiştir. Bunu mevlidin müellifi Süleyman Çelebi (ra):
“Gel habibim sana âşık olmuşum,
Cümle halkı bende sana kılmışım.
Ne muradın var ise kılam reva,
Eyleyem bir derde bin türlü deva” diyerek ifade etmiştir.
Tasavvuf yolunda velilerin de miraç ettiğinden, fakat bunun manevi miraç olduğu belirtilmiş ve buna Mirac-ı muhabbet, Mirac-ı aşk denmiştir.
Allah’a vasıl olmanın yolu, aşkı ilahi ve aşkı rahmanidir. Aşk, Kuran ve sünnete dayandırılmaz ve Peygambere uğramaz ise tehlikeli olur. Çünkü aşk, şehvani, nefsanî, şeytani olabilir. Bütün bu durumlardan uzak olmak için aşk, Hz. Peygambere dayanmalıdır.
Bu Kuran’daki ayet ile desteklenmektedir.
“(Resulüm) De ki; Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı esirgeyicidir.” (Ali İmran / 31)
Allah’ı seviyorum diyen Hz. Peygambere tabi olmalı, onun yolunda olmalı, o nasıl yaşıyorsa öyle yaşamalıdır. Yoksa aşk da tehlikeli boyutlar meydana gelir. Bir de Hz. Peygamberden haber veren bir Mürşid-i Kâmil olursa o zaman aşk ili ondan sorulur. Yalnız o zâtın dedikleri yerine getirilmelidir. Mürşid-i Kâmil zata bağlı olanlarda da aşkın nefsanî ve şeytani olanları şu durumlarda ortaya çıkar;
Biliyoruz ki nefis dünyayı sever, Allah’a vasıl olmak istemez. Dervişi, Mürşid-i kâmil olan zata teslim ettirmez. Çünkü kişi Mevla’ya vasıl olunca nefsin ve şeytanın hile ve desiseleri azalacak, dolayısıyla nefsin hareket kabiliyeti azalacaktır. Bunun için nefis insanı rahat bırakmaz ve aynı yolda olan bir kişiyi şeyh gibi sevdirir ve dervişin önünü keser. İşte bu aşkın nefsanî olanıdır ve aynı zaman da bir hastalıktır. Bu konuda ölçü şudur; dervişlikte bütün ihvan, abi kardeş gibi sevilir. Yani bu yolda bulunan bir derviş, bizden büyük ise abi, bizden küçük ise kardeşimiz gibi sevilir. Bu dervişlerden bir kısmı Halife dahi olsa durum aynıdır. Bu durumun bir istisnası vardır. Dergâhın sahibi olan Mürşid-i kâmil olan zât ‘Evlatlarım ihvanımızdan olan falanca kişinin suretine de şeytan giremez’ derse o zaman o kişi manen yetişmiştir. Nefis ve şeytanın bu aşk konusunda, insanın yakasını bırakmaz ve bu yolun da haramileri çok olur. Bunlardan korunmak için Mürşid-i Kâmil lazımdır. Bu şu demektir, bağlandığımız zâtın şekline ve suretine şeytan girmemelidir. Rasulullah, manen irşat görevi vermiş olmalıdır. Bu durumlar yok ise o zât insanı Allah’a vasıl edemez ve yol kesici olur. Bu yalancı kişiler kıyamet günü hınzır suretinde haşrolunacaktır.
Nuri Köroğlu